Glocom góc đóng nguyên phát: Cần hiểu để phòng và điều trị hiệu quả

07-10-2025 10:00

Glocom góc đóng nguyên phát: Cần hiểu để phòng và điều trị hiệu quả

Giới thiệu

Glocom là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa không hồi phục trên toàn cầu. Trong các dạng glocom, glocom góc đóng nguyên phát tuy ít gặp hơn so với glocom góc mở ở nhiều vùng, nhưng lại có tính nguy hiểm cao vì tiến triển nhanh và tổn thương thị thần kinh có thể xảy ra sớm nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Dịch tễ và đặc điểm chung

Trên thế giới năm 2010, ước tính có khoảng 15,7 triệu người mắc glocom góc đóng hoặc có nguy cơ đóng góc, trong đó ~25% trường hợp dẫn đến mù lòa hai mắt.
Glocom góc đóng nguyên phát xuất hiện chủ yếu ở tuổi trung niên đến cao tuổi (60–70 tuổi), rất ít khi gặp trước 40 tuổi (nếu gặp, cần nghĩ đến nguyên nhân thứ phát).
Nữ giới có nguy cơ cao hơn nam giới.
Về phân bố địa lý, tỷ lệ glocom góc đóng nguyên phát cao hơn ở các vùng châu Á (Nhật Bản, Trung Quốc, Đông Nam Á…) so với châu Âu hay châu Âu về chủng tộc da trắng.
Ở vùng Mỹ Latinh, thông tin chính xác còn hạn chế; một nghiên cứu tại Brazil ghi nhận tỷ lệ glocom góc đóng nguyên phát khoảng 0,7% trong dân số.

Sinh bệnh học và cơ chế bệnh lý

Glocom góc đóng nguyên phát xảy ra khi góc tiền phòng (khe giữa mống mắt và giác mạc nơi thủy dịch thoát ra lưới bè) bị chặn hoặc đóng khiến dòng chảy thủy dịch bị cản trở, dẫn đến tăng nhãn áp, từ đó gây tổn hại thần kinh thị giác.

Các cơ chế chính liên quan:

Nghẽn đồng tử (chiếm phần lớn (> 90%) trường hợp glocom góc đóng nguyên phát ở người Đông Á): Trên mắt có cấu trúc giải phẫu đặc biệt, khi đồng tử ở trạng thái giãn nửa vời, diện tích tiếp xúc giữa mống mắt và mặt trước của thể thuỷ tinh tăng lên gây cản trở lưu thông thuỷ dịch từ hậu phòng ra tiền phòng, áp lực trong hậu phòng tăng lên đẩy chân mống mắt nhô ra trước, áp vào vùng bè gây đóng góc và tăng nhãn áp.
Cấu trúc góc hẹp / mống mắt phẳng : mống mắt có cấu trúc di lệch hoặc bất thường khiến nó dễ tiếp xúc với lưới bè. Ở một số nghiên cứu, yếu tố này chiếm tới ~30% ở người Trung Quốc.
Các yếu tố nguy cơ, thứ phát: dính mống mắt - tiền phòng (PAS) sau viêm màng bồ đào, do thủy tinh thể, hội chứng mống mắt nội mô giác mạc (ICE), các tình trạng viêm, phù hắc mạc, thuốc gây phù thể mi (ví dụ topiramate)…

Do đó, glocom góc đóng nguyên phát không chỉ đơn giản là “góc đóng” - có thể có nhiều yếu tố nguy cơ phối hợp (cơ chế hỗn hợp) trong một mắt.

Chẩn đoán

Triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng

Trong cơn cấp: thường xuất hiện đau mắt dữ dội, đỏ mắt, mờ mắt, nhìn thấy quầng sáng màu quanh đèn, đau đầu, buồn nôn hoặc nôn, chảy nước mắt.
Khám mắt: Nhãn áp thường rất cao (có thể lên đến 50-70 mmHg hoặc hơn), giác mạc phù, đồng tử giãn, mất hoăc giảm phản xạ ánh sáng, mắt đỏ, tiền phòng nông.
Ở giai đoạn mãn tính hoặc “góc đóng tiềm tàng / bán cấp”: thường ít hoặc không có triệu chứng rõ ràng, tiến triển kín đáo, gây tổn thương tế bào thần kinh từ từ.

Phân loại / giai đoạn (theo AAO / các hướng dẫn hiện hành)

Hệ thống thường được dùng là:

Nghi ngờ đóng góc nguyên phát (PACS): góc có khả năng đóng nhưng chưa có tăng IOP hoặc tổn thương thần kinh.
Đóng góc nguyên phát (PAC): góc đóng hoặc có dính góc (PAS) và có thể có tăng IOP, nhưng chưa có tổn thương thần kinh thị giác.
Glocom góc đóng nguyên phát: đã có tổn thương thần kinh (thị trường, tổn thương đĩa thị giác) cùng với góc đóng.

Cận lâm sàng

Soi góc tiền phòng (kính góc 4 mặt, ánh sáng mảnh, phòng tối): là tiêu chuẩn vàng để đánh giá góc tiền phòng - quan sát trực tiếp xem góc mở hay đóng, có dính góc hay không.
Siêu âm bán phần trước (UBM): cung cấp hình ảnh chi tiết cấu trúc mống mắt, thể mi, bờ mống mắt, giúp xác định nguyên nhân đóng góc (ví dụ mống mắt phẳng).
Chụp cắt lớp OCT bán phần trước (AS-OCT): giúp định lượng chiều sâu tiền phòng, góc tiền phòng, hình dáng mống mắt - hỗ trợ trong đánh giá mức độ đóng góc.
Các xét nghiệm đánh giá tổn thương thần kinh: hình ảnh đĩa thị giác, độ dày lớp sợi thần kinh võng mạc (RNFL) qua OCT, và đo thị trường để phát hiện khuyết thị trường do glocom.

Nguyên tắc điều trị

Mục tiêu chính của điều trị glocom góc đóng nguyên phát là: hạ nhãn áp, mở hoặc duy trì góc mở (nơi thủy dịch có thể thoát), ngăn chặn tiến triển tổn thương thần kinh.

Điều trị cấp cứu (trong trường hợp cơn cấp)

Hạ nhãn áp: dùng thuốc uống hoặc tiêm (acetazolamide), thuốc truyền tăng áp thẩm (mannitol) nếu cần.
Thuốc nhỏ mắt: chất ức chế sản xuất thủy dịch (carbonic anhydrase, beta-blocker, alpha agonist), steroid để giảm viêm, co đồng tử (pilocarpine) có thể dùng nhưng cần cân nhắc.
Laser mống mắt chu biên, laser tạo một lỗ nhỏ trên mống mắt để giải quyết chênh áp giữa tiền phòng và hậu phòng, thường được thực hiện sau khi giác mạc giảm phù để mở đường thoát mới cho thủy dịch.
Có thể cân nhắc laser tạo hình mống mắt, laser bắn co mống mắt ngoại vi để kéo mống mắt ra khỏi góc.

Điều trị lâu dài / duy trì

Laser mống mắt chu biên dự phòng nếu thuộc nhóm nguy cơ cao.
Khi sau laser mống mắt chu biên, nếu góc vẫn còn đóng hoặc nhãn áp vẫn cao, cần:

Dùng thuốc hạ nhãn áp duy trì (thuốc nhỏ)
Trong những trường hợp thích hợp, phẫu thuật hoặc can thiệp thêm

Phẫu thuật / can thiệp kết hợp

Phẫu thuật tán nhuyễn thủy tinh thể bằng siêu âm có đặt IOL: khi có đục thủy tinh thể, việc lấy bỏ thủy tinh thể và thay IOL có thể giúp mở góc, hạ nhãn áp. Nhiều nghiên cứu cho thấy phương pháp này là lựa chọn tốt, đặc biệt trong giai đoạn trung bình của glocom góc đóng nguyên phát
Phaco + các can thiệp góc tiền phòng (tách dính góc tiền phòng, rạch góc tiền phòng, Cắt mống mắt chu biên): trong các trường hợp glocom góc đóng nguyên phát giai đoạn tiến triển, kết hợp phẫu thuật để loại bỏ dính góc và mở lại rãnh thoát thủy dịch.
Phẫu thuật cắt bè củng giác mạc hoặc đặt van dẫn lưu nếu nhãn áp không điều chỉnh bằng các biện pháp trên.
Trong thời gian gần đây, các kỹ thuật ít xâm lấn (MIGS) cũng được nghiên cứu và áp dụng trong glocom, bao gồm glocom góc đóng nguyên phát, như một hướng phát triển mới trong điều trị.

Kết luận & khuyến nghị

Glocom góc đóng nguyên phát là một bệnh lý nguy hiểm vì tiến triển có thể rất nhanh và gây tổn thương thị thần kinh nặng nếu không điều trị. Việc phát hiện sớm, can thiệp thích hợp, và theo dõi chặt chẽ là chìa khóa để bảo vệ thị lực.

Một số khuyến nghị:

Những người có tiền sử gia đình glocom, hoặc có cấu trúc mắt nông, góc hẹp nên được khám mắt định kỳ để phát hiện nghi ngờ đóng góc nguyên phát/đóng góc nguyên phát trước khi tiến triển sang glocom góc đóng nguyên phát.
Sau LPI, nếu góc vẫn đóng hoặc nhãn áp vẫn cao, cần phối hợp thuốc hoặc phẫu thuật phù hợp.
Theo dõi định kỳ bằng OCT và thị trường rất quan trọng để phát hiện sớm tiến triển tổn thương thần kinh.

Tài liệu tham khảo
1. American Academy of Ophthalmology. (n.d.). Primary Angle-Closure Glaucoma (PACG) - Latin America. Retrieved October 6, 2025, from https://www.aao.org/education/topic-detail/primary-angleclosure-glaucoma-glocom góc đóng nguyên phát--latin-america
2. Wang, N., Cheng, J. W., & Wei, R. L. (2015). Primary angle closure glaucoma: An overview. Acta Ophthalmologica, 93(7), 556–562. https://doi.org/10.1111/aos.12784
3. He, M., Friedman, D. S., Ge, J., Huang, W., Lee, P. S., Jin, C., Khawaja, A. P., Lu, Y., Jiang, Y., Foster, P. J., & Congdon, N. (2020). Laser peripheral iridotomy in primary angle-closure suspects: A randomized controlled trial. Ophthalmology, 127(7), 877–885. https://doi.org/10.1016/j.ophtha.2020.01.042
4. Fang, Z., Song, Y., Jin, L., Han, Y., & Zhang, X. (2025). Phacoemulsification combined with trabecular meshwork–Schlemm canal–based minimally invasive glaucoma surgery in primary angle-closure glaucoma: A systematic review and meta-analysis. BMC Ophthalmology, 25, 168. https://doi.org/10.1186/s12886-025-04005-y
5. Ang, B. C. H., Lim, S. Y., Betzler, B. K., Wong, H. J., Stewart, M. W., & Dorairaj, S. (2023). Recent advancements in glaucoma surgery—A review. Bioengineering, 10(9), 1096. https://doi.org/10.3390/bioengineering10091096